Tadeusz Heftman – urodził się 9 maja 1906 w Sosnowcu w rodzinie sosnowieckiego adwokata Józefa Eugeniusza Heftmana oraz Anieli Adeli z Bobowskich. Został ochrzczony w parafii Wniebowzięcia NMP, w trójnawowej bazylice zlokalizowanej w Sosnowcu przy ul. Kościelnej 1. Od marca 1992 kościół jest katedrą, a plebania tej parafii jest siedzibą Biskupa Sosnowieckiego.
Tadeusz mieszkał wraz z rodzicami w Sosnowcu na ul. Wspólnej 36, potem przy ul. Piłsudskiego 16. Uczył się początkowo w domu rodzinnym, od 1915 w prywatnym gimnazjum Karola Araszkiewicza w Sosnowcu, od 1920 w Państwowym Gimnazjum im. Stanisława Staszica (obecnie IV LO) w Sosnowcu.
Pasjonat krótkofalarstwa
Tadeusz miał niezwykłą pasję – krótkofalarstwo. Był – jak to wówczas mówiono – „radiofilem”. Podobne zainteresowania mieli jego dwaj koledzy z gimnazjum – bracia Ludomir oraz Leonard Danilewicz. Tadeusz posługiwał się krótkofalarskim znakiem wywoławczym TPAX, bracia Danilewiczowie TPAV, później SP3AV. Tadeusz wraz z młodszym Leonardem produkował dwulampowe odbiorniki krótkofalarskie własnej konstrukcji, które sprzedawali kolegom w gimnazjum.
W 1924 roku Tadeusz wstąpił do Komitetu Szkolenia Młodzieży w Radjotechnice – jednej z najstarszych organizacji radioamatorskich w Polsce. Komitet miał swoją siedzibę w kancelarii Rady Wychowania Fizycznego i Wojskowego powiatu będzińskiego, znajdującej się w koszarach im. Romualda Traugutta, przy ul. Nowej (obecnie Hanki Ordonówny) w Sosnowcu. Współzałożycielem Komitetu był ojciec Tadeusza – adwokat Eugeniusz Heftman.
Po zdaniu egzaminu dojrzałości w 1925, Tadeusz Heftman oraz bracia Danielewiczowie podjęli studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Młodzi ludzie ostatecznie zdecydowali o związaniu swojej życiowej przyszłości z radiem po wizycie w Sosnowcu z odczytem o radiu prof dr inż. Janusza Groszkowskiego (wówczas porucznika, dyrektora Państwowego Instytutu Telekomunikacyjnego):
Nasza grupka została zaproszona przez por. Groszkowskiego do Warszawy gdzie zwiedziliśmy radiostację w Cytadeli, Centralne Biuro Operacyjne i radiostację pod Wawrzyszewem [Była to Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza (Babice) Boernerowo] Także skromne laboratorium radiowe Politechniki Warszawskiej. (…) od tego czasu zachował dla nas życzliwość i zrozumienie dla naszych poczynań i zawsze był gotów służyć radą i pomocą”
6 grudnia 1925 Tadeusz Heftman nawiązał zagraniczną łączność z krótkofalowcem z Holandii – Ten Kate, znak wywoławczy N-0PM. Został pionierem krótkofalarstwa polskiego! Do tego pionierskiego połączenia użył radiostacji własnej konstrukcji – jednolampowego nadajnika telegraficznego o mocy 3 W, zbudowanego z lamp RT pracujących w układzie Hartleya na fali ok. 110 m oraz dwulampowego odbiornika reakcyjnego, pracującego w popularnym wówczas układzie Reinartza.
W kwietniu 1926 Tadeusz Heftman nawiązał jako pierwszy łączność międzykontynentalną z USA – z krótkofalowcem U-1AAO oraz z Rawalpindi Y-2PM (obecnie Pakistan). Ugruntowało to pozycję Tadeusza jako pioniera polskiego krótkofalarstwa. Te trzy pionierskie połączenia zostały udokumentowane kartami QSL, opublikowanymi w jubileuszowym, grudniowym numerze “Krótkofalowca Polskiego” z 1926.
W dniach od 15 do 24 maja 1926 w Warszawie, w Szkole Podchorążych, miała miejsce Pierwsza Ogólnokrajowa Wystawa Radiowa. Udział w niej wzięli zarówno Tadeusz Heftman jak i bracia Danielewiczowie, wystawiając radiostacje (nadajniki) własnej konstrukcji. Zdobyli złote medale…
Od 1929 Tadeusz Heftman studiował w Institut National Polytechnique de Grenoble (Francja). Nie porzucił swej krótkofalarskiej pasji – nadawał stamtąd posługując się znakiem wywoławczym F8TPAX. Ukończył studia, uzyskując dyplom inżyniera elektronika.
Wytwórnia Radiotechniczna AVA
Jeszcze w trakcie studiów z uzdolnionymi pasjonatami krótkofalarstwa podjął ścisłą współpracę Oddział II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Jego zadaniem było prowadzenie działań specjalnych, m.in. wywiadowczych (w tym radiowywiadowczych), kontrwywiadowczych (w tym radiokontrwywiadowczych), dywersyjnych oraz kryptologicznych.
W 1928, z niejawnym wsparciem Sztabu Głównego Wojska Polskiego, powstała spółka pod nazwą Wytwórnia Radiotechniczna AVA, z kapitałem zakładowym 7 tys. złotych. Formalnie jej założycielami byli bracia Danielewiczowie, oficer Sztabu Głównego WP inż. Antoni Palluth oraz b. starszy majster wojsk łączności Edward Fokczyński. Nazwę firmy utworzyły połączone krótkofalarskie znaki wywoławcze braci Danilewiczów (TPAV) oraz inż. Pallutha (TPVA).
Dyrektorem Wytwórni został Antoni Palluth, który podczas wojny polsko – bolszewickiej pracował na radiostacji w pociągu Naczelnego Wodza oraz prowadził podsłuch radiostacji bolszewickich. Jego zastępcą był Ludomir Danilewicz. Kierownikiem technicznym oraz głównym inżynierem Wytwórni Radiotechnicznej AVA został Tadeusz Heftman.
Jak podkreśla ppłk dypl. inż Tadeusz Lisicki:
Wytwórnia radiotechniczna AVA prawie od czasu swego powstania była głównym dostawcą sprzętu radiowego i specjalnego dla Sztabu Głównego i odegrała znaczną rolę w rozwiązaniu “Enigmy”.
Więcej informacji – zobacz Wytwórnia Radiotechniczna „AVA” oraz Enigma.
Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe
Od drugiej połowy 1940 w Stanmore pod Londynem (Wielka Brytania) funkcjonowały Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe (właściwie Polskie Wojskowe Warsztaty Radiotechniczne). Początkowo ośrodek działał jako wsparcie techniczne Ośrodka Radio Sztabu Naczelnego Wodza. W Stanmore, przy Gordon Avenue, w barakach Instead House oraz Herendile House zlokalizowana była również polska radiostacja “Marta” oraz polska sekcja radiowywiadu.
Kierownikiem PWWR został urzędnik cywilny, inżynier Tadeusz Heftman, jego zastępcą radioamator krótkofalowiec sierż. Stefan Włodarczyk. W ośrodku kilkudziesięciu polskich żołnierzy pracowało przy produkcji konspiracyjnych radiostacji nadawczo odbiorczych konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana. Nazywane były one „pipsztokami” od odgłosów wydawanych podczas pracy. Były one ulepszoną wersją prototypu skonstruowanego przez niego przed wybuchem wojny, na potrzeby przewidywanych przez Sztab Główny WP specjalnych działań dywersyjnych. Wkrótce uznane zostały przez alianckie służby specjalne za najlepsze na świecie!
29 kwietnia 1943 w hotelu „Rubens” w Londynie, będącym siedzibą Sztabu Naczelnego Wodza, miała miejsce tajna, polsko – brytyjska konferencja, podczas której przedstawiciele polskich i brytyjskich służb specjalnych (Special Operations Executive, SOE) uzgodnili zasady współpracy. Odtąd aż do końca wojny PWWR był tajnym ośrodkiem polsko – brytyjskim, produkującym konspiracyjne radiostacje zrzutowe dla polskich Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej oraz m.in. dla brytyjskich, amerykańskich i francuskich służb specjalnych.
Więcej informacji – zobacz Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe oraz Pipsztok.
Po wojnie
Po zakończeniu II wojny światowej Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe zostały rozwiązane. W byłej siedzibie PWWR Tadeusz Heftman oraz brytyjski oficer bezpieczeństwa J. Tims utworzyli firmę firmę British Communication Corporation Ltd. Firma produkowała głównie radiowy sprzęt specjalny dla wojska (m.in. znakomitą radiostację czołgową WS C13), pracowało w niej wielu Polaków, w tym m.in. gen. Michał Karaszewicz – Tokarzewski oraz gen. Wacław Przeździecki. Z czasem firma została spółką zależną brytyjskiej firmy Racal Electronics PLC, następnie przeistoczyła się w Vodafone, brytyjskiego potentata telefonii komórkowej, obecnie drugą na świecie (po China Mobile) firmę telekomunikacyjną…
Współzałożyciele Wytwórni Radiotechnicznej AVA – Antoni Paluth oraz Edward Fokczyński podczas wojny zostali zamordowani w obozie koncentracyjnym KL Oranienburg. Po wojnie bracia Danilewiczowie oraz Tadeusz Heftman pozostali na emigracji w Wielkiej Brytanii. Ludomir Danilewicz zmarł w Londynie (na atak serca) 25 lutego 1971, Leonard Danilewicz w 1976. Tadeusz Heftman zmarł prawdopodobnie w styczniu 1995 w Londynie (Brent, Middlesex, Wielka Brytania).
Chociaż dzięki pracy i talentowi Tadeusza Heftmana
możliwa była łączność Armii Krajowej w Polsce
ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie
inżynier Tadeusz Heftman oraz żołnierze pracujący w PWWR
nigdy nie otrzymali po wojnie
żadnych odznaczeń lub wyróżnień:
ani polskich, ani brytyjskich…
Zostali kompletnie zapomniani…
Zobacz:
- Krzysztof Dąbrowski – W kręgu zakładów AVA, w: Polska myśl techniczna w II wojnie światowej, w 70 rocznicę zakończenia działań wojennych w Europie. Materiały pokonferencyjne. Centralna Biblioteka Wojskowa, ISBN 978-83-63050-28-3, Warszawa 2015, s.117-126 – plik pdf
- Ryszard M. Zając – Zapomniany konstruktor “pipsztoków”, w: Biuletyn Informacyjny AK nr 05 (409), maj 2024, s. 34-37 – plik pdf