Od drugiej połowy 1940 w Stanmore pod Londynem (Wielka Brytania) funkcjonowały Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe (właściwie Polskie Wojskowe Warsztaty Radiotechniczne). Początkowo ośrodek działał jako wsparcie techniczne Ośrodka Radio Sztabu Naczelnego Wodza. W Stanmore, przy Gordon Avenue, w barakach Instead House oraz Herendile House zlokalizowana była również polska radiostacja “Marta” oraz polska sekcja radiowywiadu.
Kierownikiem PWWR został urzędnik cywilny, inżynier Tadeusz Heftman, jego zastępcą radioamator krótkofalowiec sierż. Stefan Włodarczyk. W ośrodku kilkudziesięciu polskich żołnierzy pracowało przy produkcji konspiracyjnych radiostacji nadawczo odbiorczych konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana. Nazywane były one „pipsztokami” od odgłosów wydawanych podczas pracy. Były one ulepszoną wersją prototypu skonstruowanego przez niego przed wybuchem wojny, na potrzeby przewidywanych przez Sztab Główny WP specjalnych działań dywersyjnych. Wkrótce uznane zostały przez alianckie służby specjalne za najlepsze na świecie!
29 kwietnia 1943 w hotelu „Rubens” w Londynie, będącym siedzibą Sztabu Naczelnego Wodza, miała miejsce tajna, polsko – brytyjska konferencja, podczas której przedstawiciele polskich i brytyjskich służb specjalnych (Special Operations Executive, SOE) uzgodnili zasady współpracy. Odtąd aż do końca wojny PWWR był tajnym ośrodkiem polsko – brytyjskim, produkującym konspiracyjne radiostacje zrzutowe dla polskich Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej oraz m.in. dla brytyjskich, amerykańskich i francuskich służb specjalnych.
Więcej informacji – zobacz Pipsztok.
Po podpisaniu polsko – brytyjskiego porozumienia ws. funkcjonowania Polskich Wojskowych Warsztatów Radiowych (Radiotechnicznych) – ang. Polish Military Wireles Research Unit – brytyjska służba specjalna Special Operations Executive (SOE, pol. Kierownictwo Operacji Specjalnych) częściowo sfinansowała budowę warsztatów na potrzeby PWWR o powierzchni ok. 929,03 m. kw, na terenie posiadłości Wykeham House przy Gordon Avenue w Stanmore (obecnie dzielnica Londynu).
Kierownictwo PWWR objął dyrektor oraz 12 osobowa Rada Nadzorcza. W jej składzie sześciu przedstawicieli Sztabu Naczelnego Wodza, jeden przedstawiciel Instytutu Badań nad Telekomunikacją (Telecommunications Research Estabilishment) oraz po dwóch przedstawicieli SIS oraz brytyjskiej SOE. Przy produkcji rewelacyjnych radiostacji konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana, w tym ściśle tajnym ośrodku pracowało 7 inżynierów, 5 techników i ok. 50 robotników.
Radiostacje Tadeusza Heftmana, czyli tzw. „pipsztoki” nazywane były przez Brytyjczyków i Amerykanów „polish spy radio”. Większość wyprodukowanych urządzeń miała brytyjskie oznaczenia MR-2, MR-3 (brytyjskiej firmy Monitor Radio, Stechford, Birningham). Stąd też nawet obecnie niektórzy błędnie uważają je za brytyjską konstrukcję. Podczas wojny PWWR wyprodukowały ok. 1,4 tys. konspiracyjnych radiostacji konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana. Ok. 600 z nich zostało zrzuconych na spadochronach do Polski oraz posłużyło do łączności Armii Krajowej – pracowali na nich Cichociemni.
Po zakończeniu wojny PWWR rozwiązano; w jej siedzibie Tadeusz Heftman z brytyjskim oficerem bezpieczeństwa J. Timsem założyli firmę British Communication Corporation Ltd. Produkowała głównie sprzęt radiowy przeznaczony dla wojska, pracowało w niej wielu Polaków, w tym m.in. gen. Michał Karaszewicz – Tokarzewski oraz gen. Wacław Przeździecki. Po jakimś czasie BCC Ltd. została spółką zależną Racal Electronics PLC, następnie przeistoczyła się w Vodafone, brytyjskiego potentata telefonii komórkowej, obecnie drugą na świecie (po China Mobile) firmę telekomunikacyjną. Tadeusz Heftman zmarł w Londynie w 1995.
Zobacz:
- „Pipsztok” widok 3D – Polish radio station used by the Cichociemni – zobacz stronę
- Muzeum II Wojny Światowej – Radiostacja AP-5 – zobacz stronę
- Zbigniew S. Siemaszko – Pipsztoki, w: Instytut Literacki Paryż, Zeszyty Historyczne 98, 1991 s. 37-56- plik pdf
- Gregory Derwin – Built to Resist. An Assessment of the Special Operations Executive’s Infrastructure in the United Kingdom durning the Second World War, 1940-1946, vol. I University of East Anglia, 2015 (praca doktorska), s. 106-108 – plik pdf
- Ryszard M. Zając – Zapomniany konstruktor “pipsztoków”, w: Biuletyn Informacyjny AK nr 05 (409), maj 2024, s. 34-37 – plik pdf